روانشناسی محیطی چیست؟ چگونه محیط بر ما تاثیر می گذارد؟
به گزارش ساعت اینترنت، عبارت روانشناسی محیطی ممکن است برای بسیاری از افراد کمی گنگ و نامفهوم باشد. روانشناسی محیطی در حال حاضر گستردگی و جامعیت زیادی پیدا نکرده است و یک مفهوم نسبتا جدید تلقی می گردد. این اصطلاح از پتانسیل لازم برای تبدیل شدن به یکی از مهم ترین و گسترده ترین مفهوم ها در حوزه زندگی مدرن انسان برخوردار است. با معرفی روانشناسی محیطی با ما همراه باشید.
تعریف دقیق از روانشناسی محیطی چیست؟
بر اساس مجله بین المللی روانشناسی محیطی این مفهوم را می توان به صورت زیر تعریف کرد:
روانشناسی محیطی عبارت است از مطالعه علمی تبادلات و روابط میان مردم و محیط فیزیکی پیرامون آن ها که شامل محیط های طبیعی و مصنوعی، استفاده و سوءاستفاده از طبیعت و منابع طبیعی و رفتارهای مرتبط با پایداری می شود.
به عبارتی روانشناسی محیطی به همکاری میان مردم و محیط پیرامون آن ها مربوط می شود. به عنوان یک حوزه تخصصی این مفهوم در کوشش برای درک چگونگی و چرایی تاثیر محیط بر ما، چگونگی بهره گیری از این دانش به نفع خودمان و چگونگی بهبود رابطه ما با دنیای پیرامون است.
پیشینه ای مختصر از روانشناسی محیطی
این موضوع در واقع زیر مجموعه ای از روانشناسی است که براساس تعریف بالا به چگونگی تعامل مردم با محیط پیرامون خود می پردازد؛ ریشه های آن به سال ها قبل بر می شود؛ اما به عنوان یک حوزه ساختارمند تقریباً می توان آن را جوان در نظر گرفت (اسپنسر و گی، 2009).
اسپنسر و گی به عنوان پیشگامان فعال در زمینه روانشناسی محیطی عنوان نموده اند که روانشناسی محیطی را می توان در زمان های بسیار قبل تر هم جستجو کرد. به عنوان مثال آن ها با ارجاع به سفرنامه مارکوپولو، در مقاله خود چنین نوشتند که در سال 1272 مارکوپولو در سفر به مناطق آسیای غربی خاطر نشان نموده است که مردم شهر کرمان بسیار خوب و مهربان بوده اند. در حالی که شهر همسایه آن ها در سرزمین پارس به مراتب جنگ طلب تر بودند.
پادشاه کرمان دلیل این موضوع را از وزیران و مشاوران خود جویا شد و آن ها در پاسخ گفتند که مشکل خاک و زمین منطقه است. پادشاه کرمان دستور می دهد تا مقداری خاک را از شهر همسایه که در آن موقع ها و طبق گفته مارکوپولو مردمی کمی خشن تر داشته است به کرمان بیاورند. آن ها خاک را در تالار قصر پخش و آن را با فرش پوشاندند. با آغاز ضیافت تغیر رفتار در مهمانان آشکار شد و آغاز به پرخاش و ناسزا به یکدیگر کردند. پادشاه کرمان هم مطرح کرد که مشکل هر چه که هست دلیل آن را باید در خاک این منطقه جستجو کرد (اسپنسر و گی، 2009).
مطلب پیشنهادی: روانشناسی محیطی و دستاوردهای آن
داستان بالا این پرسش را تداعی می نماید که آیا محیط بر ما تاثیر می گذارد؟ این پرسش در واقع در نهایت به روانشناسی محیطی ختم می شود. به طوری که گروهی از روانشناسان اجتماعی سعی داشتند تا معین نمایند که چه طرح و سبکی در اتاق های بیمارستان برای بیماران مناسب و چه سبکی نامناسب است. آن ها پس از مطالعه بسیار متوجه شدند که واقعاً نمی دانند که چگونه باید به این پرسش پاسخ داد و از این رو تصمیم گرفتند که مفهوم و حوزه جدیدی را برای آنالیز این موضوعات ایجاد نمایند.
در اواخر دهه 1950 و در طی دهه 1960 حوزه جدیدی در زمینه روانشناسی تحت عنوان روانشناسی محیطی در ایالات متحده آمریکا توسعه یافت. یکی از مهم ترین اقدامات اجرا شده به سال 1958 مربوط می شود. در این سال یک گروه تحقیقاتی توسط ویلیم ایتلسون و هارولد پروشانسکی در دانشگاه شهر نیویورک آغاز به کار کرد. هدف این گروه مطالعه چگونگی تاثیر گذاری معماری بیمارستان بر رفتار بیماران بود. ایتلسون برای اولین بار در سال 1964 و در کنفرانس برنامه ریزی در بیمارستان ها شهر نیویورک به اصطلاح روانشناسی محیطی اشاره نمود.
مقولات مورد بحث در روانشناسی محیطی
خب تا به اینجا شناخت جزئی از روانشناسی محیطی پیدا کردیم و الان هم ضروری است که بدانیم روانشناسی محیطی به مطالعه چه موضوعاتی می پردازد. مجله بین المللی روانشناسی محیطی موضوعات و مقولات زیر را به عنوان زمینه ها و حوزه های محبوب در این مفهوم در نظر گرفته است:
- ارزیابی ساختمان ها و چشم اندازهای طبیعی
- نقشه برداری شناختی و شناخت فضایی و موقعیت یابی
- پیامدهای اکولوژیکی اقدامات و فعالیت های انسانی
- طراحی و تجربه جنبه های فیزیکی محیط های کاری، مدارس، خانه ها، ساختمان ها و فضاهای عمومی
- رفتار گردشگری در رابطه با محیط
- معنا و مفهوم صورت های مختلف سازه ها
- جنبه های رفتاری و روانشناسی مردم و طبیعت
- نظریه های مکان، دلبستگی مکانی و هویت مکانی
- جنبه های روانشناسی مدیریت منابع و بحران
- درک و مدیریت خطرات زیست محیطی
- استفاده اجتماعی از فضا
مطلب پیشنهادی: فنگ شویی در معماری و طراحی داخلی چه تاثیری می گذارد؟
مهم ترین مفهوم ها و نظریه های روانشناسی محیطی
عمده نظریه های روانشناسی محیطی به چگونگی و چرایی اقدامات و فعالیت های ما در خصوص محیط پیرامون مربوط می شود که به طور کلی می توان آن ها را در چهار مورد زیر خلاصه کرد.
جبر جغرافیایی
جبر جغرافیایی دلالت بر این دارد که پایه و اساس تمامی تمدن ها به فاکتورهای محیطی از جمله توپوگرافی، اقلیم، پوشش گیاهی و دسترسی به آب بستگی دارد. نظریه پردازان در این خصوص باور دارند که افزایش زیاد چالش های زیست محیطی به نابودی تمدن ها منجر خواهد شد و شده است.
بیولوژی اکولوژیکی
چشم انداز بیولوژی اکولوژیکی ریشه در نظریه های مربوط به پیوستگی بیولوژیکی و جامعه شناسی میان ارگانیسم ها و محیط پیرامون آن ها دارد. بر اساس این نظریه ارگانیسم ها به عنوان بخش های جدایی ناپذیری از محیط پیرامون خود در نظر گرفته می شوند.
رفتار گرایی
رفتار گرایی بیشتر بر مفهوم گفت وگو و گفتگو تأکید دارد و عنوان می نماید که هر دو بستر محیطی و شخصی از جمله شخصیت و تجارب برای معین رفتار یک فرد حیاتی هستند.
روانشناسی گشتالت
دست آخر هم روانشناسی گشتالت مطرح می شود که یکی از جنبه های موضوع رفتارگرایی است. با این تفاوت که رفتار گرایان اغلب رفتار را در نظر می گیرند اما روانشناسی گشتالت عمدتاً بر روی درک و شناخت متمرکز می شود.
اصول روانشناسی محیطی
- چشم اندازه برهمکنشی
- تحقیق کاربردی میدانی که بر ادغام و یکپارچه سازی نظریه و عمل متمرکز شده است.
- سطوح چندگانه از تجزیه و تحلیل، فردی و اجتماعی
- چشم انداز میان رشته ای
- روینمودهای چند روشی شامل کمی و کیفی
- رویکرد واقع گرایانه
- مدل سیستم ها
- تحقیق در محیط طبیعی
استفاده از روانشناسی محیطی در طراحی و معماری
همانطور که ممکن است تا به اینجای بحث حدس زده باشید روانشناسی محیطی چیزهای زیادی برای گفتن در خصوص معماری و طراحی کار آمد و گیرا دارد، بر اساس مطالعات اجرا شده می دانیم که مکان هایی مانند باغ ها و پارک های سرسبز با گل ها و گیاهان رنگارنگ به مردم یاری می نمایند که احساس خوبی داشته باشند. علاوه بر این معین شده است که داشتن رابطه تنگاتنگ با محیط پیرامون، تاثیر بسیار مثبتی بر افراد خواهد داشت. بنابراین طراحی محیط های مشارکتی و فعال، تمرکز و بهره وری ما را افزایش می دهند.
استفاده از روانشناسی محیطی در ساختمان ها هنوز به اندازه کافی رواج نیافته است اما با این حال این حوزه تخصصی در حال رشد و بلوغ است. تعداد روانشناسانی که به حوزه طراحی ساختمان ها و فضاها ورود پیدا می نمایند روز به روز در حال افزایش است.
سخن آخر
اگرچه مفهوم روانشناسی محیطی سالیان سال است که بر زندگی انسان ها تاثیر می گذارد اما این مفهوم در سال های اخیر به عنوان یک حوزه تخصصی گسترش زیادی داشته است. این مفهوم در واقع به آنالیز چگونگی و چرایی تعامل و برهمکنش میان مردم و محیط پیرامون می پردازد. درک و استفاده از این مفهوم به ما در طراحی فضاهای کارآمد مناسب با اهداف معین یاری می نماید.
منبع: ویکی ساختمان